Almanya ve Hiperenflasyon

Hiperenflasyon, paranın değerinin yitirildiği en şiddetli enflasyon biçimidir.

Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sınırını aştığı anlardaki halidir. Dörtnala Enflasyon olarak da adlandırılır. Paranın değerinin yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.^[1]Devletlerin bütçe açığını kapatmak amacı ile gereğinden fazla , kontrolsüzce para arzında bulunmaları ana nedendir.Hiperenflasyon döneminde kişiler kendilerini enflasyonun etkisinden korumak için yabancı para tutmaya başlarlar. Yerli para piyasada hızlıca değerini yitirir. Döviz talebi çok fazla artar ve dövizin değeri artar ,kurlar yükselir. Ekonomiye duyulan güven azalır. Ekonomik istikrarsızlıklar nedeniyle ticaret durma noktasına gelir.
Almanya’ da yaşanan hiperenflasyon örneği hiperenflasyona çok iyi bir örnektir.
Almanya, Birinci Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle çıkmıştı. Düşük hasıla ve düşük vergi gelirlerine sahip bir savaş sonrası ekonomisinin sorunlarına, Fransa ve İngiltere gibi galip ülkeler tarafından yüklenen savaş tazminatları eklenmişti. Almanya hükümeti, büyük bir meblağa ulaşan bütçe açığını durmaksızın para basarak finanse etmeye çalışıyordu. 1923 yılında en hızlı para basma makineleri bile ihtiyacı karşılayamıyordu. O kadar para basılmaya başlandı ki postahanelerde dahi para basılmaya başlanmıştı. Ülke savaş tazminatlarını ödeyemez duruma gelmişti. O kadar kötü bir durumu gelinmişti ki savaş tazminatlarının kömür cinsinden ödenmesi alcaklı devletlere yapıldı ve bu teklif kabul görmemişti.Fiyatlar genel seviyesi hızla artıyordu. Öyle ki; bir fincan kahve içerken içilen kahvenin fiyatı kahve bitmeden iki katını bulabilir hale gelmişti. İnsanlar kazandıkları para ellerine geçer geçmez ana gıda tüketim maddeleri alıyorlardı. Düşünün ki; Bir ay boyunca fabrikada çalışan bir işçi maaşını alır almaz fabrika giriş kapısında kendisini bekleyen oğluna koşarak götürüyor , oğlu parayı alarak koşarak fırına gidiyor. Parayı aldığı an un alsaydı 3 çuval un alabilecekken 10 dakika sonra vardığı fırından 2 çuval un alabiliyor. O kadar hızlı artıyordu fiyatlar..
Bu durum öyle bir hal aldı ki; insanlar el arabaları ile paralar taşımaya başladılar. Paranın maden değeri kendi değerini geçmişti. Düşünün ki elimizdeki 20 liranın kağıt basım maliyeti 30 lira... Buna önlem olarak para tek taraflı basılmaya başlandı ki mürekkep maliyeti azalsın..
Birsürü akılalmaz görüntü ortaya çıkmıştı. Duvar kağıdı maliyeti daha pahalıya geldiği için para ile duvarlarını kaplayanlar, arabalar ile para taşıyarak alışverişe gidenler. Sokaklarda ısınmak için para yakan insanlar. Para ile oynayan çocuklar.Sokaklardan para süpüren çöpçüler. Para basmaya yetişemeyen merkez bankası ve postaneler.. Kısacası para işlevini tamamen kaybetmişti.

Alman Markı Amerikan Doları karşısında güneşte kalan kar gibi eridi; 19 Kasım 1923'te 1 Amerikan Doları 4,2 Trilyon Alman Markı oldu. Ocak 1922'de 1 Mark'a satın alınabilen bir içkinin fiyatı, Kasım 1923'te 192 Milyon Mark'a yükseldi. Bazı bölgelerde alışverişte trampa usulüne dönülmüştü.
Düşünülenin aksine kısa vadede %400'lük enflasyonu düşürmek %40'lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Çünkü böyle durumlarda daha önce siyasi maliyet yüzünden alınamamış tedbirler daha kolay alınabilmektedir. Üstelik %400'lük bir enflasyonu %200'e indirmenin siyasi kazancı, %40'lık enflasyonu %20'ye indirmekten daha fazla olabilir. İkincil olarak, çoğu zaman hiperenflasyona neden olan aşırı parasal genişlemeyi kontrol altına almak bile enflasyonu daha makul düzeylere indirmek için yeterli olabilmektedir.Uzun vadeli çözümler için bütçe disiplinini sağlayacak reformların yapılması ön koşuldur. Bunun için de kararlı bir finsal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi idaresinin iyileştirilmesi ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali reform önşarttır.^[2]

En yüksek hiperenflasyonlar;

Ülke	Para birimi	En yüksek enflasyonlu ay	Aylık en yüksek enflasyon	Günlük enflasyon	Fiyatın ikiye katlarnması için gerekli zaman
Macaristan	Macar pengősu	Temmuz 1944	4,19 × 1016 %	207 %	15 saat
Zimbabwe	Zimbabwe doları	Kasım 2008	7,96 × 1010 %	98 %	24,7 saat
Yugoslavya	Yugoslav dinarı	Ocak 1994	3,13 × 108 %	64,6%	1,4 gün
Almanya	Alman Papiermarkı	Ekim 1923	29.500 %	20,9 %	3,7 gün
Yunanistan	Yunan dirhemi	Ekim 1944	13.800 %	17,9 %	4,3 gün
Tayvan	Eski Tayvan doları	Mayıs 1949	2.178 %	11%	6,7 gün

Kaynakça

1. ^ "Enflasyon". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013.
2. ^ "Para ikamesi, hiperenflasyon ve istikrar programları". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Araştırma Genel Müdürlüğü. 13 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2013. (PhD) Dr. Selman ÖZGÜN